بازار فیزیکی بورس انرژی ایران محلی برای دادوستد انواع فرآورده‌های هیدروکربوری است. این بازار دو رینگ داخلی و بین‌المللی دارد و کالاهای پذیرفته‌شده بسته به مصارف داخلی یا صادراتی در این دو رینگ معامله می‌شوند. نحوه معامله هر یک از کالاها در بازار فیزیکی با یک‌دیگر متفاوت بوده و در قالب قراردادهایی از جمله قرارداد سلف، قرارداد نسیه، قرارداد کشف پریمیوم و قرارداد نقدی دادوستد می‌شوند.

بورس انرژی دارای چهار بازار فیزیکی، مشتقه، فرعی و سایر اوراق بهادار قابل معامله است. بازار فیزیکی شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز و تابلوی سایر حامل‌های انرژی، بازار مشتقه شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله و بازار سایر اوراق بهادار قابل معامله شامل گواهی صندوق های سرمایه گذری قابل معامله و اوراق گواهی ظرفیت است. همچنین هر یک از تابلوها دارای دو رینگ داخلی و بین المللی هستند. قرارداد به معنای توافقی مبتنی بر خرید و فروش مقدار معینی کالا یا تعداد معینی اوراق بهادار مبتنی بر کالا، بین خریدار و فروشنده است.

بازار مشتقه بازاری است که در آن معاملات ابزارهای مشتقه مبتنی بر دارایی پایه، اعم از کالا و اوراق بهادار انجام می‌شود. مشخصه بارز معاملات مشتقه انجام معامله در لحظه است که مبتنی بر تعهد یا حق خرید یا فروش دارایی پایه در قیمتی مشخص و در زمانی مشخص در آینده است. تسویه در حین معاملات و نیز تسویه و تحویل در زمان سررسید نیز یکی از مهم‌ترین فرآیندهای معاملات ابزارهای مشتقه است. بازار مشتقه بورس انرژی ایران بستری برای معامله انواع قراردادها اعم از آتی، اختیار معامله، قراردادهای سلف موازی استاندارد و قراردادهای سوآپ هستند که هم‌اکنون قراردادهای آتی روی گواهی سپرده نفت خام و میعانات گازی تعریف شده و قابل معامله است. قراردادهای سلف موازی استاندارد نیز قالب مورد استفاده برای معاملات برق است.

بازار سایر اوراق بهادار قابل‌معامله شامل سه ابزار «صندوق سرمایه‌گذاری پروژه»، «اوراق گواهی ظرفیت» و «گواهی سپرده حامل‌های انرژی» است. صندوق سرمایه‌گذاری پروژه: این صندوق ابزاری برای تامین مالی از طریق سرمایه یا حقوق صاحبان سهام است که با اخذ مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار تاسیس شده و به جمع‌آوری سرمایه از عموم و تخصیص آن به سرمایه‌گذاری در ساخت و تکمیل پروژه معین می‌پردازد. اوراق گواهی ظرفیت: گواهی ظرفیت سندی است قابل‌مبادله که با اجازه وزارت نیرو مبتنی بر ایجاد ظرفیت نیروگاهی قابل‌اتکای جدید و یا کاهش قدرت قراردادی مشترکان موجود صادر می‌شود. واحد گواهی ظرفیت کیلووات است که معرف تعهد تدارک یک کیلووات ظرفیت مطمئن نیروگاهی به‌مدت نامحدود است. واگذاری اشتراک جدید در شبکه سراسری برق کشور و یا افزایش قدرت قراردادی مشترکان مستلزم ارائه میزان متناسبی از گواهی ظرفیت است. گواهی سپرده حامل‌های انرژی: گواهی سپرده حامل‌های انرژی اوراق بهاداری است که نشان‌دهنده مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی از حامل انرژی باشد و پشتوانه آن قبض انبار استانداردی است که توسط انبارهای مورد تایید بورس صادر می‌شود. این گواهی یک طبقه جدید دارایی برای مشارکت اشخاص حقیقی و حقوقی در معاملات حامل‌های انرژی در بستر شفاف بورس است. در بورس انرژی ایران برای نخستین بار گواهی سپرده نفت خام و گواهی سپرده میعانات گازی طراحی شده و در حال معامله است.

بورس انرژی ایران به‌عنوان بستر شفاف مبادلات حامل‌های انرژی و اوراق مبتنی بر آن، به امکانات زیر دسترسی دارد:

• سامانه معاملاتی تمام الکترونیک ویژه معاملات بازار فیزیکی و مشتقه
• سامانه تمام الکترونیک ثبت و سپرده گذاری و تسویه و پایاپای معاملات
• شبکه کارگزاران بورس انرژی ایران با ۱۱۰ عضو
• پذیرش ۴۱۹ کالا از پالایشگاه نفت و گاز، نیروگاه تولید برق، مجتمع پتروشیمی، شرکت آب و فاضلاب و...

پذیرش و معامله در بورس انرژی ایران افزون‌بر قرارگرفتن در بستری حرفه‌ای، شفاف و رقابتی، مزایایی مانند معافیت‌ مالیاتی برای فروشندگان را نیز به دنبال دارد. بر اساس ماده 6 قانون توسعه ابزارهای نوین مالی، 10 درصد از مالیات بر در‎آمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورس‌های کالایی پذیرفته‌شده و فروخته می‌شود از بخشودگی مالیاتی برخوردارند. از طرف دیگر بر اساس ماده 17 قانون توسعه ابزار‎های مالیاتی جدید و بندهای قوانین بودجه سنواتی، خرید و فروش کالاهای پذیرفته‌شده در بورس‎های کالایی که با رعایت مقررات حاکم بر این بورس‌ها دادوستد می‌شوند، توسط وزارت‌خانه‌ها و دستگاه‎های دولتی، عمومی و اجرایی نیاز به برگزاری مناقصه یا مزایده و تشریفات مربوط به آن‌ها را ندارد. از دیگر مزایای پذیرش و معامله در بازارهای بورس انرژی ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: امکان بازاریابی و عرضه محصولات در رینگ داخلی و بین‎الملل از طریق شبکه کارگزاران عضو و سامانه‎های معاملاتی بورس انرژی وجود دارد. تامین مالی و پوشش ریسک عرضه‎کنندگان از طریق ابزارهای مالی موجود در بورس انرژی امکان‌پذیر است. قابلیت پوشش ریسک و تامین کالاهای مورد نیاز مصرف‎کنندگان برای دوره‎های زمانی مختلف وجود دارد. هزینه‌های معاملاتی برای مشتریان در مقایسه با معامله در خارج از بورس (شامل هزینه‎های عقد قرارداد، بازاریابی و ...) کاهش می‌یابد. ریسک‎های معاملاتی از جمله ریسک عدم ایفای تعهدات طرفین و ...کاهش می‌یابد. امکان تضمین استاندارد بودن قرارداد و کیفیت کالاهای موردمعامله در بورس وجود دارد. چارچوب مقرراتی جامع در حوزه‏های پذیرش، معاملات، ثبت و سپرده‎گذاری و تسویه پایاپای کالاها و اوراق بهادار مبتنی بر کالا حکم‌فرماست.